100 χρόνια (1922-2022)
ἀπὸ τὴν ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
“Νὰ δώσει ὁ Κύριος, κάποτε, αὐτοὶ οἱ τόποι νὰ ἐλευθερωθοῦν”.
Ὁμιλία Μητροπολίτου Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανῆς καὶ Κονίτσης κ. ΑΝΔΡΕΟΥ στὴν Ἐνορία τῆς Κάτω Κονίτσης (11.9.2022)
Συμπληρώθηκαν 100 χρόνια ἀπὸ τὴν τρομερὴ καὶ θλιβερὴ ἐκείνη ἐπέτειο τῆς Μικρασιατικῆς καταστροφῆς. Ὄχι τυχαίως, ἡ Ἁγία μας Ἐκκλησία καθιέρωσε τὴν Κυριακὴ πρὸ τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, νὰ ἑορτάζει τὴν μνήμη ὅλων τῶν μαρτύρων Ἀρχιερέων, Ἱερέων καὶ λοιπῶν λαϊκῶν οἱ ὁποῖοι θυσιάστηκαν καὶ ἐσφαγιάσθηκαν κατὰ τὴν Μικρασιατικὴ καταστροφὴ τοῦ 1922. Ἔχει γίνει πλέον καθεστώς, αὐτὴν τὴν Κυριακὴ στὴν ἐνορία τῆς Κάτω Κονίτσης, ποὺ ἀποτελεῖται ἀπὸ κυρίως προσφυγικὸ πληθυσμὸ τῶν ἑλληνικῶν ἐκείνων μαρτυρικῶν τόπων, νὰ λέμε κάποιες σκέψεις γιὰ τὸ ἀλησμόνητες ἐκεῖνες ἡμέρες. Ἄς δοῦμε πρῶτα κάποια ἱστορικὰ γεγονότα γιὰ νὰ κατανοήσουμε τὸ δρᾶμα τῶν ἀδελφῶν μας.
Α) Στὶς 19 Μαΐου 1919, σημειῶστε τὴν ἡμερομηνία, ἀποβιβάζεται στὴν Σαμψοῦντα τοῦ Πόντου ὁ Τοῦρκος ἀξιωματικὸς Μουσταφᾶ Κεμάλ, ὁ ὁποῖος ἵδρυσε τὸ ἐθνικιστικὸ κίνημα τῶν Τούρκων καὶ τελικὰ κατέλυσε τὸ τότε καθεστώς. Ὁ Κεμάλ, ὁ ὁποῖος ἀργότερα ὀνομάστηκε “Ἀτατούρκ”, δηλαδὴ πατέρας τῶν Τούρκων, ἔδωσε τὴν διαταγὴ γιὰ τὴν ἐξόντωση τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου. Καὶ μ’ αὐτὴ τὴ διαταγὴ συνέχισε τὸν διωγμὸ ποὺ εἶχε ξεκινήσει τὸ 1916. Βέβαια πολλοὶ ἀπὸ τοὺς Ποντίους ἀδελφοὺς ὀργάνωσαν ἀντάρτικο, ἀλλὰ τελικὰ ὑπέκυψαν στὶς ὑπέρτερες τουρκικὲς δυνάμεις. Ἐν τῶ μεταξὺ ἀπὸ τὰ τουρκικὰ δικαστήρια ἐκτελέστηκαν καταδίκες προσχεδιασμένες καὶ χιλιάδες Πόντιοι ἀπηγχονίσθησαν, ἐνῷ πολλοὶ ἄλλοι βρῆκαν θάνατο βίαιο. Τὰ θύματα τῆς γενοκτονίας τοῦ Πόντου εἶναι, σημειῶστε το, πάνω ἀπὸ 350.000 Ἕλληνες. Ὅλα αὐτὰ στὸν Πόντο.
Β) Στὶς 2 Μαΐου τοῦ 1919 ἡ Ἑλλάδα, μὲ ἐντολὴ τῶν Συμμάχων, καὶ ἐπειδὴ ἦταν νικήτρια στὸν Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο, ἀποβιβάζει, ἐπαναλαμβάνω μὲ ἐντολὴ τῶν Συμμάχων, ἀποβιβάζει στρατὸ στὴν Σμύρνη. Ἡ ἑλληνικὴ χαρὰ ὅμως τῶν κατοίκων τῆς Ἰωνίας δὲν ἐκράτησε γιὰ πολύ.
Στὶς ἐπιτυχίες τοῦ στρατοῦ μας δύο βασικοὶ παράγοντες συνετέλεσαν στὴν ὑποχώρηση τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ.
Ὁ 1ος παράγοντας ἦταν ὁ Ἐθνικὸς Διχασμός, ἡ φαγομάρα, δηλαδή, ποὺ εἶχαν μεταξύ τους οἱ Ἕλληνες. Καὶ 2ον ἦταν ἡ κόπωση τοῦ στρατοῦ, ποὺ πολεμοῦσε ἐπὶ μακρὰν σειρὰν ἐτῶν. Ἀλλὰ καὶ κάτι ἄλλο. Ἦταν ἡ ἐνίσχυση τοῦ Κεμάλ, αὐτὸ νὰ τὸ σημειώσουμε καὶ γιὰ τὰ σημερινὰ σημαίνοντα, ἀπὸ τοὺς δῆθεν συμμάχους μας : Ἀπὸ τοὺς Ἄγγλους, τοὺς Ἰταλούς, τοὺς Γάλλους, καὶ ποιὸς θὰ τὸ πίστευε, ἀπὸ τὴν τότε Σοβιετικὴ Ἕνωση. Ἡ ὑποχώρηση τοῦ στρατοῦ μας εἶχε ὡς κατάληξη τὴν ἀποκορύφωση τῆς γενοκτονίας εἰς βάρος τοῦ ἑλληνισμοῦ. Ἡ Σμύρνη, οἱ Κυδωνίες, τὸ Ἀϊβαλὶ ὅπως ἔχουμε συνηθίσει νὰ λέμε, καὶ ἄλλα κέντρα τοῦ Μικρασιατικοῦ Ἑλληνισμοῦ βρέθηκαν τὸν Αὔγουστο καὶ Σεπτέμβριο τοῦ 1922 στὸ ἐπίκεντρο τοῦ τουρκικοῦ φανατισμοῦ. Ἔτσι ἀναδείχθηκαν πολλοὶ νεομάρτυρες μὲ κορυφαῖο τὸν Ἅγιο Χρυσόστομο Μητροπολίτη Σμύρνης.
Ἀργότερα ἔγινε ἡ ἀνταλλαγὴ τῶν πληθυσμῶν. Δηλαδή, ὅσοι Ἕλληνες δὲν σφαγιάσθησαν ἤ δὲν ἔφυγαν κυνηγημένοι ἀπὸ τὴν Μικρὰ Ἀσία καὶ τὸν Πόντο, ἦλθαν ὡς ἀνταλλάξιμοι στὴν Ἑλλάδα. Τὶ σημαίνει ἀνταλλάξιμοι. Ὅτι οἱ Ἕλληνες τῆς Μικρᾶς Ἀσίας μὲ ἕναν ἀντίστοιχο ἀριθμὸ μουσουλμάνων ποὺ ἔμεναν στὴν Ἑλλάδα, θὰ ἄλλαζαν μέρος. Ἀπὸ τοὺς τελευταίους Ὀρθοδόξους χριστιανοὺς ποὺ ἔφυγαν ἦταν καὶ οἱ Ἕλληνες τῶν Φαράσων τῆς Καππαδοκίας, μὲ πνευματικὸ ἡγέτη τὸν Ἅγιο Ἀρσένιο τὸν Καππαδόκη, ὁ ὁποῖος ἐλέγετο Χατζηεφεντῆς. Μεταξὺ δὲ αὐτῶν τῶν φυγάδων, ἦταν καὶ τὸ βρέφος Ἀρσένιος Ἐζνεπίδης, ὁ μετέπειτα Ἅγιος Παΐσιος Ἁγιορείτης, ποὺ ἡ οἰκογένειά του ἐγκαταστάθηκε στὴν Κόνιτσα.
Τὰ γεγονότα τοῦ 1922 γνωστὰ μὲ τὸν ὅρο “Μικρασιατικὴ Καταστροφή”, ἀποτελοῦν μιὰ κλασσικὴ μορφή γενοκτονίας. Φυσικὰ δὲν λησμονοῦμε καὶ τὴν γενοκτονία τοῦ Πόντου ποὺ ἄρχισε, ὅπως εἴπαμε, τὸ 1916. Γενικότερα τὸν Αὔγουστο καὶ Σεπτέμβριο τοῦ 1922 τὰ Κεμαλικὰ τουρκικὰ στρατεύματα διέπραξαν τὰ ἑξῆς κατὰ περιοχὲς ἐγκλήματα : Συνέλαβαν ὅλους τοὺς ἄνδρες ἡλικίας ἀπὸ 16 μέχρι 55-60 ἐτῶν καὶ τοὺς ὁδήγησαν στὸν θάνατο μὲ τὶς κακουχίες ἤ τὴν πείνα καὶ τὴν ἐξάντληση στὰ περιβόητα τάγματα ἐργασίας τὰ λεγόμενα “ἀμελέ ταμπουροῦ”. Καὶ αὐτὸ γινόνταν μὲ πορεῖες κάτω ἀπὸ σκληρὲς συνθῆκες καὶ καταναγκαστικὰ ἔργα. Κοιτᾶξτε τώρα. Ἀπὸ τοὺς 150.000 ἄνδρες ποὺ συνελήφθησαν στὴν Σμύρνη καὶ τὴν περιοχή της, στὴν Ἑλλάδα ἔφθασαν μόλις 320 Ἕλληνες. Ἐξάλλου οἱ Τοῦρκοι, ἐσκεμμένως, κατέστρεψαν κατοικίες Ἑλλήνων μὲ χαρακτηριστικὸ παράδειγμα τὴν πυρπόληση τῆς Σμύρνης. Καὶ τελικὰ ἀνάγκασαν πάνω ἀπὸ 1.000.000 Ἕλληνες νὰ φύγουν ὡς πρόσφυγες γιὰ νὰ γλυτώσουν τὴν ζωή τους.
Θὰ κλείσουμε τὴν σύντομη αὐτὴ ἀναφορά μας στὴν γενοκτονία, ἰδιαίτερα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, μὲ τὸν μαρτυρικὸ θάνατο τοῦ Μητροπολίτου Κρήνης Κυδωνιῶν (ποὺ λέγεται καὶ Ἀϊβαλί, κοντὰ στὴν Σμύρνη) Γρηγορίου Ὡρολογᾶ.
Ὁ Γρηγόριος, ἱκανὸς Μητροπολίτης, μαθαίνοντας τὶς σφαγὲς καὶ τὶς καταστροφὲς ποὺ προξενοῦσαν οἱ Τοῦρκοι σὲ ἄλλες περιοχές, ἔδωσε στοὺς χριστιανοὺς τῆς Μητροπόλεώς του τὴν σοφὴ συμβουλή : Νὰ φύγουν ὅλοι γιὰ τὴν Μυτιλήνη γιὰ νὰ σωθοῦν. Δυστυχῶς, ὅμως, ἡ Δημογεροντία τοῦ Ἀϊβαλί, δὲν ἤθελε ν’ ἀφήσουν οἱ κάτοικοι τὸν ἀγαπημένο τους τόπο, τοὺς τάφους τῶν προγόνων τους. Ἔτσι ὁ Γρηγόριος ὑποτάχθηκε στὴν ἀπόφαση τῶν πολλῶν. Οἱ κάτοικοι δὲν ἔφυγαν. Ἐν τῷ μεταξὺ οἱ πρῶτοι Τοῦρκοι μπαίνουν στὶς Κυδωνίες, ἔπειτα ἔρχεται τὸ ἱππικό καὶ τέλος ἡ 4η Μεραρχία, ἡ ὁποία παίρνει μαζί της τὰ παράνομα “χασάπ ἀσκέρ”, δηλαδὴ τὸν στρατὸ τῶν χασάπιδων. Ἔτσι καὶ ἀλλοιῶς, ὅλοι οἱ Τοῦρκοι χασάπιδες εἶναι. Καθημερινὰ σφάζουν ὁμάδες ἀπὸ τοὺς κατοίκους τῶν Κυδωνιῶν. Ὁ Μητροπολίτης, βεβαίως, τὸ μόνο ποὺ μπορεῖ νὰ κάνει εἶναι νὰ προσεύχεται.
Στὶς 14 Σεπτεμβρίου, ἡμέρα τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, τελεῖ τὴν τελευταία του Θεία Λειτουργία, ἐνῶ ἐν τῷ μεταξὺ κάνει καὶ κάποιες ἐνέργειες γιὰ τοὺς ξένους προξένους. Ἔτσι μέσα σὲ δύο ἡμέρες ἔρχονται κάποια πλοῖα, καὶ παίρνουν ὅσους μποροῦσαν, ἑτοιμάζονται δὲ νὰ πάρουν καὶ τὸν ἱερὸ κλῆρο. Ὁ Κυδωνιῶν Γρηγόριος ἔχει δηλώσει δημόσια ὅτι ἐκεῖνος θὰ φύγει τελευταῖος. Τελικά, ὅμως, οὔτε καὶ οἱ Ἱερεῖς ἔφυγαν. Γιατί ; Γιατί, τὴν τελευταῖα στιγμή, ποὺ ἐπρόκειτο νὰ ἐπιβιβασθοῦν στὰ πλοῖα, φθάνει στρατιωτικὸ τουρκικὸ ἀπόσπασμα. Δίνει διαταγὴ νὰ τὸ ἀκολουθήσουν. Ἐβγῆκαν, λοιπόν, ἀπὸ τὴν πόλη καὶ φθάνοντας σὲ μιὰ χαράδρα σταματᾶνε. Καὶ ἐκεῖ, ὄχι ὅλους μαζί, ἀλλὰ ἕναν - ἕναν σφάζουν τοὺς ἱερεῖς. Ὁ Δεσπότης βλέποντας αὐτὸ τὸ τρομακτικὸ θέαμα, μόλις ποὺ στέκεται στὰ πόδια του. Καὶ ἐνῷ μυστικὰ προσεύχεται, τὸν πλησιάζει ἕνας Τοῦρκος Ὑπολοχαγὸς καὶ τοῦ λέει εἰρωνικά :
- “Ἐσένα, ἀρχιπαπᾶ καὶ ἀναιδέστατε, δὲν θὰ σὲ σφάξω. Σοῦ ἔχω ἑτοιμάσει ὡραῖον ὀντὰ νὰ μένεις γιὰ πάντα”.
Ἤθελε, δηλαδή, νὰ τὸν θάψει ζωντανό. Ὁ ὀντὰς ποὺ τὸν ἑτοίμασε ἦταν ὁ τάφος. Ἀλλὰ ἐκεῖνη τὴν στιγμὴ ὁ Γρηγόριος ἀπὸ τὴν δυνατὴ συγκίνηση ποὺ δοκίμασε, γιὰ ὅλα ὅσα συνέβαιναν, ἔπαθε συγκοπή, καὶ ἔπεσε νεκρός μπροστὰ στὸν τάφο του. Καὶ ἔκτοτε μένει ἄγρυπνος σκοπός, ἔξω ἀπὸ τὴν μαρτυρικὴ πόλη τῶν Κυδωνιῶν καὶ περιμένει τὴν ἀνάσταση τοῦ χριστιανισμοῦ στοὺς προαιώνιους ἑλληνικοὺς τόπους τῆς καθ’ ἡμᾶς χριστιανικῆς Ἀνατολῆς. Νὰ τὸ δώσει “ὁ καιροὺς καὶ χρόνους ἐν τῆ ἰδίᾳ ἐξουσίᾳ θέμενος” Κύριος Ἰησοῦς Χριστός. Νὰ δώσει, δηλαδή, κάποτε αὐτοὶ οἱ τόποι νὰ ἐλευθερωθοῦν. Νὰ τὸ δώσει ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός, τοῦ ὁποίου ἡ Χάρις καὶ τὸ ἔλεος μὲ τὶς πρεσβεῖες τοῦ Ἁγ. Μητροπολίτου Κυδωνιῶν Γρηγορίου, εἴθε, ἀγαπητοὶ ἀδελφοί, νὰ εἶναι μετὰ πάντων ὑμῶν. Ἀμήν.
