ΤΟ ΕΝΩΤΙΚΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ ΤΩΝ ΚΥΠΡΙΩΝ
(15 Ἰανουαρίου 1950)
Ὁμιλία (ἐν περιλήψει) τοῦ Ἀρχιμ. Ἐπιφανίου Χατζηγιάγκου
Ἱεροκήρυκα τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Φλωρίνης
στὴν Αἴθουσα Ἐκδηλώσεων Γυμνασίου - Λυκείου Κονίτσης (21.11.2010 )
Αἰσθάνομαι χαρά γιατί σ’ αὐτό τό ἄκρο τῆς πατρίδας μας γίνεται ἐκδήλωσι γιά τήν μακρινή Κύπρο, πού βρίσκεται στήν νοτιοαναταλική ἐσχατιά τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Μαζί δε μέ τή χαρά αἰσθάνομαι καί ἔκπληξι, διότι ἡ ἐκδήλωσι αὐτή δέν εἶναι ἀφιερωμένη ἁπλῶς καί γενικῶς στήν Κύπρο, ἀλλά σ’ ἕνα γεγονός τῆς ἱστορίας της, πού παρ’ ὅλη τή σημασία του, δεν εἶναι καί τόσο γνωστό στούς νεοέλληνες, γιά νά μήν πῶ ὅτι καί στή νέα γενιά τῶν Κυπρίων περνᾶ σχεδόν ἀπαρατήρητο.
Ἡ ἀποψινή ἐκδήλωσι εἶναι ἀφιερωμένη στό Ἑνωτικό Δημοψήφισμα τῆς 15ης Ἰανουαρίου τοῦ 1950, πού φέτος γιορτάζουμε τήν 60η ἐπέτειο ἀπό τή διενέργειά του.
Τί ἦταν αὐτό τό γεγονός καί ποιά ἡ σημασία του, ὥστε νά τό γιορτάζουμε μέ ἰδιαίτερες ἐκδηλώσεις;
Τό Ἑνωτικό Δημοψήφισμα τῆς 15ης Ἰανουαρίου τοῦ 1950 ἦταν, θά μπορούσαμε νά ποῦμε, ἕνας κρίκος σέ μιά ἁλυσίδα ἀγώνων καί θυσιῶν πού διεξήγαγε ὁ ἑλληνισμός τῆς Κύπρου γιά τήν ἐλευθερία του καί γιά τήν Ἕνωσι μέ τήν Μητέρα Ἑλλάδα......
....Ἄς περιγράψουμε μέ λίγα λόγια τό ἱστορικό πλαίσιο τό ὁποῖο ἀνέδειξε τό Ἑνωτικό Δημοψήφισμα.
Μέ τό τέλος τοῦ Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οἱ Ἄγγλοι δέ δίνουν στήν Κύπρο τήν ἐλευθερία παρ' ὅλο ποὺ ὁ Βρεττανός πρωθυπουργός Οὐίνστον Τσώρτσιλ ἔλεγε τό 1940: «Ὁ ἑλληνικός λαός κατέκτησε τό θαυμασμό τοῦ Βρεττανικοῦ λαοῦ... Θά μοιραστοῦμε τήν κοινή νίκη». Ἀντί αὐτῆς προτείνουν παραχώρησι συντάγματος περιορισμένης αὐτοδιοικήσεως καί αὐτονομίας.
Οἱ Κύπριοι ὅμως θέλουν Ἕνωσι, δέν θέλουν αὐτονομία. Ἄς τό προσέξουμε αὐτό. Ὁ πόθος τῶν Κυπρίων καί ἡ ὁλοκλήρωσι ὅλων τῶν ἀγώνων καί τῶν θυσιῶν τους δέν ἦταν τόσο ἡ ἐλευθερία. Ἦταν ἡ Ἕνωσι μέ τήν Ἑλλάδα.
Ἔτσι, ἀγαπητοί μου, φτάνουμε στόν ἑπόμενο σταθμό πού εἶναι τό Δημοψήφισμα γιά τήν Ἕνωσι τῆς 15ης Ἰανουαρίου τοῦ 1950 γιά τό ὁποῖο γίνεται καί ἡ σημερινή ἐκδήλωση.
Ἱδρύεται στίς 13 Ἰουλίου 1948 Ἐθναρχικό Συμβούλιο καί στίς 8 Δεκεμβρίου 19 49 ἐκδίδεται ἐθναρχική ἐγκύκλιος πού καλεῖ τόν λαό στό ἱστορικό Δημοψήφισμα γιά τήν Ἕνωσι τῆς Κύπρου μέ τήν μητέρα Ἑλλάδα.
Καί στή νέα αὐτή ἐθνική πρωτοβουλία ἡγέτης καί ὀργανωτής εἶναι καί πάλι ἡ Ἐκκλησία.
Ἡ ἐθναρχική ἐγκύκλιος μεταξύ τῶν ἄλλων ἀνέφερε καί τά ἐξῆς:
«Κυπριακέ λαέ. Καλεῖσαι ὅπως ἡνωμένος καί ἀδιάσπαστος ὑπέρ πᾶσαν ἄλλην περίπτωσιν ἐπιτελέσης καί τώρα τό πρός τήν δούλην πατρίδα καθῆκον σου μετ’ ἐνθουσιασμοῦ. Δι’ Ἕνωσιν καί μόνον Ἕνωσιν ἠγωνίσθης ἐπί τόσα ἔτη. Ἕνωσιν καί μόνον Ἕνωσιν καλεῖσαι νά ἐπισφραγίσης διά τῆς ψήφου σου... Ἐμπρός Κύπριοι! Ὅλοι εἰς τάς ἐπάλξεις διά τήν μάχην τοῦ Δημοψηφίσματος, διά τήν ἐθνικήν ἀποκατάστασίν μας. Διά τήν Ἕνωσιν μέ τήν ἀθάνατον Μητέρα Ἑλλάδα. Ὁ δίκαιος Θεός, ὅστις ἐδημιούργησε τόν ἄνθρωπον νά ζῆ ἐλεύθερος, εἶναι βοηθός καί προστάτης τοῦ ἀγῶνος μας. Ζήτω ἡ Ἕνωσις»
Τό Δημοψήφισμα προκηρύχθηκε γιά τίς 15-22 Ἰανουαρίου 1950. Οἱ Ἕλληνες Κύπριοι ὑπέγραφαν σέ εἰδικά φύλλα χαρτιοῦ πού ἔγραφαν στό πάνω μέρος μέ μεγάλα κεφαλαῖα γράμματα: ΑΞΙΟΥΜΕΝ ΤΗΝ ΕΝΩΣΙΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Ὁ ἐθναρχικός σύμβουλος Σάββας Λοϊζίδης σημειώνει:
«Πραγματική ἱεροτελεστία συνετελεῖτο εἰς τούς ναούς τῶν πόλεων καί τῶν χωρίων ὅπου οἱ Κύπριοι προσήρχοντο δακρύοντες. Καί ἀφοῦ προσεκύνουν τάς ἱεράς εἰκόνας, ὑπέγραφον τήν πρός Ἕνωσιν ἀξίωσιν».
Ἡ συμμετοχή ἦταν ἀφάνταστη. Ὁλόκληρος ὁ Ἑλληνικός Κυπριακός λαός -ἀκόμα καί μερικοί Τοῦρκοι- ψήφισαν τήν ἀξίωσι γιά Ἕνωσι τῆς Κύπρου μέ τήν Ἑλλάδα. Συνολικά -ἐκτός ἀπό τούς δημοσίους ὑπαλλήλους- ψήφισε τήν Ἕνωσι τό 96%. Ἑκατοντάδες ξένοι δημοσιογράφοι καί ἀντιπρόσωποι πρακτορείων εἰδήσεων, ἔμειναν κατάπληκτοι μπροστά σέ ἕνα τέτοιο θεαματικό ἀποτέλεσμα.
Τό δημοψήφισμα ὑπῆρξε μιά ἔντονη καί ἀποστομωτική ἀπάντησι στούς Ἄγγλους πού συχνά ἰσχυρίζονταν πώς μονάχα ἡ Ἐκκλησία τῆς Κύπρου δημιουργεῖ θόρυβο γιά τήν Ἕνωσι...
Ἡ διεξαγωγή καί τό ἀποτέλεσμα τοῦ Δημοψηφίσματος εἶχε συγκλονίσει τό Πανελλήνιο. Τόσο στήν Ἑλλάδα, ὅσο καί στίς ἑλληνικές κοινότητες τοῦ ἐξωτερικοῦ πανηγυρίστηκε μέ ἀκράτητο ἐνθουσιασμό. Παντοῦ θεωρήθηκε σάν προμήνυμα Ἕνωσης καί λευτεριᾶς...» (Μιχ. Μιχαηλίδη «Κύπρος, σκλάβα ἀσκλάβωτη, σελ. 34-36).
Οἱ κατάλογοι-τόμοι τοῦ Δημοψηφίσματος, ὑπογράφηκαν εἰς τετραπλοῦν, ὥστε νά προκύψουν 4 σειρές. Ἡ μία σειρά παρέμεινε στήν Ἀρχιεπισκοπή Κύπρου, ἡ δεύτερη θά ἀπεστέλλετο στή Βουλή τῶν Ἑλλήνων, ἡ τρίτη στήν ἀγγλική Κυβέρνησι καί ἡ τέταρτη στόν Ο.Η.Ε.
Συνολικά ὑπέγραψαν 215.108 Ἑλληνοκύπριοι ἀπό τούς 224.745. Πρώτη ὑπογραφή ἦταν τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κύπρου Μακαρίου τοῦ Β΄ καί ἀκολουθοῦσαν οἱ ὑπογραφές τῶν ἄλλων Μητροπολιτῶν.Τούς τόμους τοῦ Δημοψηφίσματος ἀνέλαβε νά μεταφέρη στούς παραλῆπτες τριμελής πρεσβεία. Ἐπί κεφαλῆς ἦταν ὁ μητροπολίτης Κυρηνείας Κυπριανός. Μαζί μ’ αὐτόν ἦσαν καί οἱ Νικόλαος Λανίτης καί Σάββας Λοϊζίδης.
Στόν Πειραιᾶ ἔγινε ἀποθεωτική ὑποδοχή στήν πρεσβεία. Ὅταν ἔφτασαν στήν Ἀθήνα σύσσωμος ὁ λαός τῆς πρωτεύουσας μέ ἔντονο πατριωτικό ἐνθουσιασμό συνόδευσε τήν πρεσβεία ἀπό τήν πλατεία Ὁμονοίας μέχρι τό Μητροπολιτικό Ναό. Ἐκεῖ ἐψάλη Δοξολογία παρουσίᾳ πολλῶν ἀρχιερέων μέ ἐπι κεφαλῆς τόν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος Σπυρίδωνα Βλάχο.
Τούς τόμους παρέλαβε ὁ Πρόεδρος τῆς Βουλῆς Γόντικας. Οἱ τόμοι τοῦ Δημοψηφίσματος βρίσκονται μέχρι σήμερα σέ εἰδική βιβλιοθήκη τῆς Βουλῆς.
Τόν Ἰούλιο τοῦ 1950 ἡ πρεσβεία μετέβη στό Λονδῖνο γιά νά ἐπιδώση τήν τρίτη σειρά τῶν τόμων. Δυστυχῶς, οὔτε ὁ Πρωθυπουργός, οὔτε ὁ ὑπουργός Ἀποικιῶν δέχτηκαν νά παραλάβουν τούς τόμους τοῦ Δημοψηφίσματος. Ἀλλά οὔτε καί σέ ἀκρόασι δέχτηκαν τά μέλη τῆς Πρεσβείας. Ἔτσι οἱ τόμοι φυλάχτηκαν στόν ἱερό Ναό τῆς Ἁγίας Σοφίας τοῦ Λονδίνου.
Τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1950 ἡ πρεσβεία ἔφτασε στή Ν. Ὑόρκη γιά νά ἐπιδώση τήν τελευταία σειρά τῶν τόμων τοῦ Δημοψηφίσματος. Ἐκεῖ τῆς ἐπιφυλάχτηκε θερμή ὑποδοχή ἀπό τούς ὁμογενεῖς.
Τελικά, παρά τίς ἀντιδράσεις τῶν Ἄγγλων, τό Κυπριακό μεταφέρεται γιά συζήτησι στά Ἡνωμένα Ἔθνη.
Παρ’ ὅλο τόν ἀγῶνα πού ἔγινε μέ τό Ἑνωτικό Δημοψήφισμα τῆς 15ης Ἰανουαρίου 1950, οἱ Ἄγγλοι δέν συγκινοῦνται. Δέν ἔχουν σκοπό νά φύγουν ἀπό τό νησί. Τίς διαθέσεις τῆς ἀγγλικῆς πολιτικῆς ἐξέφρασε μέ ἰταμότητα ὁ ὑφυπουργός Ἀποικιῶν Χόπκινσον τόν Ἰούλιο τοῦ 1954 στή Βουλή τῶν Κοινοτήτων μέ τήν ἐξῆς δήλωσί του:
«Ἡ Κύπρος ὡς στρατηγική περιοχή οὐδέποτε (never) θά μποροῦσε νά τύχη αὐτοδιαθέσεως».
Οἱ Κύπριοι πλέον καταλαβαίνουν ὅτι μέ τή διπλωματία εἶναι ἀδύνατο νά πετύχουν τήν ἐλευθερία τους. Ἡ λύσι πού ἀπομένει εἶναι μία· ἡ ἔνοπλη ἐξέγερσι. Ὡς Ἕλληνες γνωρίζουν ὅτι ἡ λευτεριά δέ χαρίζεται, ἀλλά κερδίζεται μέ ἀγῶνες καί θυσίες.
Πολύ ἐκφραστικοί εἶναι οἱ στίχοι τοῦ ποιητῆ Γιάννη Παπαδόπουλου:
«Ὅταν πιά εἴδαμε κι ἀποείδαμε :
μέ τά τηλεγραφήματα καί τές πρεσβεῖες,
κλείσαμε τή μικρή μας ζωή σ’ ἕνα φάκελλο μικρό
πού νά χωράει στή φούχτα μιᾶς μαθητριούλας,
στόν προβολέα ἑνός ποδηλάτου,
στή ράχη ἑνός βιβλίου
καί γράψαμε μέ κόκκινο μελάνι τή διεύθυνση:
Ἀξιότιμον Ἑλληνικόν Κυπριακόν λαόν,
Ὁδόν Ἐλευθερίας ἤ θανάτου
Χωριά καί πόλεις,
Κύπρον».
Ἔτσι ἀρχίζει ἕνας νέος ἀγῶνας. Ὁ ἡρωικότερος, ὁ εὐγενέστερος, ὁ ἁγνότερος καί συγκινητικότερος ἀγῶνας πού ἔχει νά παρουσιάση ἡ κυπριακή ἱστορία, ἵσως καί ἡ πανελλήνια καί παγκόσμια ἱστορία· Ὁ ἀγῶνας τῆς ΕΟΚΑ, πού ἄρχισε τήν 1η Ἀπριλίου 1955.
Μιά χούφτα «κοπαιλούδκια», νέα παιδιά, ξεφτέλισαν μιά ὁλόκληρη αὐτοκρατορία. Ἀλλά ὅση τιμή καί δόξα καί μεγαλεῖο ἀνήκει στά παλληκάρια τῆς Κύπρου, τόση ντροπή καί ὄνειδος πρέπει στούς κατακτητές. Αὐτοί πού πρίν λίγα χρόνια ἔλεγαν γιά τά παιδιά πού ἔγραψαν τό ἔπος τοῦ 1940· «μέχρι τώρα λέγαμε ὅτι οἱ Ἕλληνες πολεμοῦν σάν ἥρωες, τώρα θά πρέπει νά λέμε ὅτι οἱ ἥρωες πολεμοῦν σάν Ἕλληνες», αὐτοί οἱ ἴδιοι παίρνουν τώρα αὐτούς τούς ἥρωες καί τούς ἀνεβάζουν στήν ἀγχόνη, τούς καῖνε ζωντανούς, τούς βασανίζουν μέχρι θανάτου μέ φρικτά βασανιστήρια.
Πρέπει ὅμως κάπου ἐδῶ νά σταματήσουμε. Ὅσα χρόνια κι ἄν περάσουν τό Ἑνωτικό Δημοψήφισμα τῆς 15ης Ἰανουαρίου 1950 θά παραμένη ἕνας φάρος πού θά φωτίζη τά σκοτάδια τῆς ἐθνικῆς ἀδιαφορίας, τῆς πνευματικῆς, ἠθικῆς καί κάθε ἄλλης κρίσεως στήν ὁποία βυθιστήκαμε ὡς ἔθνος.
Καί κάτι ἄλλο. Οἱ 215.108 πού μέ τίς ἱερές καί ἀτίμητες ὑπογραφές τους ἀξίωσαν τήν Ἕνωσι μέ τήν Μητέρα Ἑλλάδα θά εἶναι μιά αἰώνια ἀπάντησι σέ ὅσους πικραίνουν ἐμᾶς τούς Κυπρίους λέγοντάς μας ὅτι δέν εἴμαστε Ἕλληνες καί ὅτι δέν ἀγαποῦμε τήν Ἑλλάδα. Καί σήμερα ἀκόμα, παρ’ ὅλη τήν κατάπτωσι πού βρισκόμαστε ὅσον ἀφορᾶ στίς ἀξίες καί τά ἰδανικά, ἄν ὑπάρχη ἕνα μέρος στόν κόσμο πού λένε Ἑλλάδα καί βουρκώνουν, αὐτό εἶναι ἡ Κύπρος.
