ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΥΜΝΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ ΚΑΙ ΣΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕ Η ΧΟΡΩΔΙΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ
ΣΤΟ ΔΗΜΑΡΧΕΙΟ ΚΟΝΙΤΣΗΣ ΣΤΙΣ 21.12.2011
Ἡ Χορωδία τῆς Βυζαντινῆς καὶ Παραδοσιακῆς Μουσικῆς τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανῆς καὶ Κονίτσης θέλησε, κατόπιν συνεννοήσεως μὲ τὴν Δημοτικὴ Ἀρχή τῆς Πόλης μας, νὰ παρουσιάσει φέτος ἕνα ἑόρτιο καὶ ἐπίκαιρο πρόγραμμα Βυζαντινῶν Ὕμνων καὶ Καλάντων πρὸς τὸ κοινὸ τῆς Κονίτσης. Μ’ αὐτὸ τὸν τρόπο ἐπιδιώκει νὰ βοηθήσει καὶ αὐτὴ στὴν οὐσιαστικότερη καὶ βαθύτερη συμμετοχὴ τοῦ καθενός μας στὰ Χριστούγεννα, τὴν Μητρόπολη τῶν Ἑορτῶν, κατὰ τὸν Ἱερὸ Χρυσόστομο, τὴν ἑορτὴ κατὰ τὴν ὁποία ὁ Θεὸς ἔγινε ἄνθρωπος γιὰ νὰ κάνει τὸν ἄνθρωπο κατὰ χάριν Θεό.
Ἡ χορωδία μας ἀποτελεῖται ἀπὸ σπουδαστὲς μικροὺς καὶ μεγάλους, ποὺ μαθαίνουν τὴν Βυζαντινὴ καὶ Παραδοσιακὴ Μουσική μας ἄλλοι πρακτικὰ καὶ ἄλλοι ποιὸ ἐμπεριστατωμένα. Νὰ εὐχαριστήσουμε τὸν ἄξιο καὶ νέο χοράρχη τῆς Χορωδίας μας κ. Χρῆστο Μπαρτζόπουλο, θεολόγο καὶ Πρωτοψάλτη σὲ Ἱερὸ Ναὸ τῆς Θεσσαλονίκης μὲ πολύτιμη πεῖρα σὲ συγκρότηση χορωδιῶν, πού διανύει τόσα χιλιόμετρα ἀπὸ τὴν συμπρωτεύουσα ὥστε νὰ βρίσκεται κοντά μας καὶ νὰ διευθύνει τὴν χορωδία μας. Ὁ κ. Μπαρτζόπουλος εἶναι ἄριστος γνώστης καὶ τοῦ μουσικοῦ ὀργάνου «ψαλτήριον ἤ κανονάκι» ὅπως ἐπίσης παραδίδει μαθήματα τῆς εἰδικότητός του καὶ στὴν Ἀνωτάτη Ἐκκλησιαστικὴ Σχολὴ Βελλᾶς. Πολλὲς εὐχαριστίες ὀφείλονται καὶ στοὺς ὀργανοπαίκτες μας, ποὺ μαζὶ μὲ τοὺς δασκάλους τους κουράστηκαν νὰ μάθουν τὰ τραγούδια διαθέτοντας προθύμως τὸν χρόνο τους γιὰ νὰ μᾶς εὐχαριστήσουν. Ἰδιαίτερα νὰ εὐχαριστήσουμε τὸν κ. Φώτιο Καραμπᾶ ποὺ θὰ παίξει βιολί, τὸν κ. Χρῆστο Χαλιγιάννη ποὺ θὰ παίξει κλαρίνο καὶ ποὺ ἦλθαν ὁ μέν πρῶτος ἀπὸ τὰ Ἰωάννινα ὁ δὲ δεύτερος ἀπὸ τὸν Παρακάλαμο γιὰ νὰ μᾶς εὐφράνουν μουσικά. Εὐχαριστίες ἀνήκουν στὸν κ. Πέτρο Ἀλεξίου, Κονιτσιώτη, ποὺ ἐρχόμενος καὶ αὐτὸς ἀπὸ τὰ Ἰωάννινα παραδίδει κάθε ἑβδομάδα μαθήματα λαούτου στὴν Μητρόπολή μας συμβάλλοντας ἔτσι στὴν ἀρτιότερη ἐμφάνιση τῆς χορωδίας μας. Οἱ μαθητές του, Τηλέμαχος Τσιαχρὴς καὶ Στέφανος Μάρτος, θὰ παίξουν λαοῦτο ἐνῷ ὁ Παΐσιος Κορτσινόγλου θὰ παίξει τουμπερλέκι.
Τὸ 1ο μέρος τοῦ ρεπερτορίου μας τὸ ἀποτελοῦν Βυζαντινοὶ Ὕμνοι. Οἱ Ὕμνοι τῶν Χριστουγέννων ἔχουν ὑψηλὴ θεολογία καὶ πλούσιο θεολογικὸ περιεχόμενο σὲ δογματικὲς ἔννοιες καὶ ὄρους. Ἐξυμνοῦν τὸ μεγάλο μυστήριο τῆς πίστεώς μας, τὸ μυστήριο τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ. Ἡ χορωδία μας ἤδη ἄνοιξε τὴν ἐκδήλωση μὲ τὸ γνωστὸ Ἀπολυτίκιο τῶν Χριστουγέννων « Ἡ γέννησίς σου Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν» σὲ ἦχο Δ΄. Ὁ ὑμνογράφος ἐμπνεόμενος ἀπὸ τὸ ἀπερίγραπτο μεγαλεῖο τῆς ἑορτῆς πολὺ συνοπτικὰ μᾶς δίνει μιὰ εἰκόνα ὑψίστης ἐκφραστικότητος. Παρομοιάζει τὴ γέννηση τοῦ Χριστοῦ ὡς φῶς ποὺ στὸ κόσμο τῆς ἀμαθείας καὶ τῶν προκαταλήψεων γίνεται ἀστέρι λαμπερὸ γνώσεως καὶ διαφωτίσεως, ἀφοῦ οἱ Μάγοι ποὺ λάτρευαν τ’ ἀστέρια διδάσκονται νὰ προσκυνοῦν τὸ μοναδικὸ αὐτόφωτο Ἀστέρι, τὸν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό, στὸν Ὁποῖο ἀνήκει ἡ δόξα καὶ ἡ τιμὴ καὶ ἡ προσκύνηση.
Τὰ ἑπόμενα δύο τροπάρια «Χριστὸς γεννᾶται δοξάσατε» καὶ «Μυστήριον Ξένον» ποὺ θ’ ἀκούσουμε εἶναι μία ἐπιλογὴ ἀπὸ τὶς ἐξαίσιες Καταβασίες τῶν Χριστουγέννων σὲ ἦχο Α΄ πανηγυρικό. Ἐγράφησαν ἀπὸ τὸν κάλαμο τοῦ Ἁγ. Κοσμᾶ Ἐπισκόπου Μαϊουμᾶ. Ὁ ὑμνογράφος δανείστηκε αὐτούσιες ἐκφράσεις τῶν λόγων τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καθὼς καὶ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου ποὺ ἐκφωνήθηκαν γιὰ τὴν μεγάλη ἑορτὴ τῶν Χριστουγέννων. Ὁ Χριστὸς γεννᾶται. Γεννᾶται σήμερα, διότι ἡ Ἐκκλησία ζεῖ ὡς ἕνα συνεχὲς παρὸν τὸ γεγονὸς τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως καὶ ὀφείλουμε νὰ ἐξυψωθοῦμε ἀπὸ τὰ γήϊνα στὰ οὐράνια. Ἡ Παναγία μας γίνεται Χερουβικὸς θρόνος, γεγονὸς παράδοξο καὶ ἐκπληκτικό. Γι’ αὐτὸ ὁ ἱερὸς μελωδὸς καλεῖ ὅλους τοὺς κατοίκους τῆς γῆς, ὅλα τὰ ἔθνη, νὰ ὑμνήσουν τὸν δεδοξασμένο Κύριο.
Ὅλοι νὰ εὐφρανθοῦμε καὶ νὰ συνεορτάσουμε πνευματικὰ γιὰ τὸ γεγονὸς τῆς γεννήσεως τοῦ Σωτῆρος, μᾶς καλεῖ ὁ ποιητὴς Ἀνδρέας ὁ Ἱεροσολυμίτης. Ἔμψυχη κτίση καὶ ἄψυχη, οὐράνια ὁμήγυρις καὶ γήϊνη, ἄγγελοι ἀσώματοι καὶ ὄρη πανύψηλα. Οἱ πάντες νὰ πανηγυρίσουμε τὸ θαῦμα καὶ ν’ ἀποδώσουμε δοξολογία καὶ ὕμνους ἀναφωνώντας, μαζὶ μὲ τοὺς ἀγγέλους τὸ «ἀκατάλυπτε Κύριε δόξα σοι». Τὸ στιχηρὸ τῶν Αἴνων «Εὐφραίνεσθε δίκαιοι», θὰ ψάλλει ἡ Χορωδία μας σὲ ἦχο Δ΄ εἱρμολογικό, τὸν ἐπονομαζόμενο «Λέγετο».
Τὸ 2ο ΜΕΡΟΣ τῆς Χορωδίας μας περιλαμβάνει Παραδοσιακὰ Κάλαντα. Θὰ ξεκινήσουμε μὲ τὰ Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα τῆς Σμύρνης. Εἶναι γραμμένα σὲ ἦχο Πλάγιο τοῦ Β΄ καὶ ρυθμὸ τετράσημο συνεπτυγμένο. Οἱ στίχοι τους εἶναι οἱ ἴδιοι μὲ τὰ συνηθισμένα - Πανελλήνια Κάλαντα, μόνο ποὺ διαφέρουν στὴν τελευταῖα στροφή. Ἡ στροφὴ αὐτὴ πέρα τῆς παρακλήσεως νὰ ἐκτιμήσουν οἱ νοικοκυραῖοι τὸν κόπο τους καὶ νὰ τοὺς τὸ ἀνταποδώσουν μὲ τὸ ἀνάλογο φιλοδώρημα, τελειώνουν καὶ μὲ τὴν ὡραῖα εὐχή «ὁ Χριστὸς μας πάντοτε νὰ εἶναι βοηθός σας». Ἀξίζει κανεὶς νὰ διακρίνει τὸν γλυκὸ ἦχο ἀπὸ τὸ κανονάκι ποὺ δημιουργεῖ μιὰ ξεχωριστὴ ἀτμόσφαιρα.
Τὰ ἑπόμενα Κάλαντα ἀναφέρονται στὴν πρώτη ἡμέρα τοῦ Χρόνου, τὴν Πρωτοχρονιά. Εἶναι Κάλαντα τῆς πόλεως τῆς Κρήνης ποὺ βρίσκεται στὴν Μικρά Ἀσία. Στὰ κάλαντα αὐτὰ παρομοιάζει τὸν Χριστὸ «σὰν τὸ καλογεράκι» ποὺ ξεκινάει τὴν περιοδεία του «σ’ ὅλο τὸν κόσμο». Ὅπου περιπατεῖ, ἡ φύση καὶ τὰ δένδρα ἀλλοιώνονται βγάζοντας χρυσοὺς καρπούς. Καὶ ἔτσι εἶναι. Ἄν ὑπάρχει ἡ εὐλογία τοῦ Χριστοῦ στὴν ζωή μας πραγματοποιεῖται «ἡ θεία ἀλλοίωσις», ποὺ ὄντως μεταμορφώνονται ὄχι μόνο οἱ ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ καὶ τὸ περιβάλλον γύρω μας, τὸ βλέπουμε χαρούμενο καὶ ἐλπιδοφόρο, ἀφοῦ ἔχει προηγηθεῖ ἡ ἀνακαίνιση τοῦ «ἔσω ἀνθρώπου». Ὁ ἦχος εἶναι Τέταρτος Ἅγια, καὶ ὁ ρυθμὸς δίσημος συνεπτυγμένος.
Κάλαντα Πρωτοχρονιᾶς Καππαδοκίας. Αὐτὰ τὰ κάλαντα θ’ ἀκούσουμε ἀπὸ τὴν χορωδία μας στὴν συνέχεια σὲ ἦχο Τέταρτο Ἅγια καὶ σὲ ρυθμὸ δίσημο. Οἱ Καππαδόκες ἦταν ἀδύνατον νὰ μὴν ἐξυμνήσουν τὸν Πατριώτη τους Ἅγιο, Μέγα Βασίλειο, Ἐπίσκοπο Καισαρείας τῆς Καππαδοκίας. Τὸν ἀποκαλοῦν Δέσποτα, ἀφοῦ ἦταν Ἱεράρχης, ἀλλὰ συγχρόνως τὸν θέλουν πολὺ κοντά τους νὰ τοὺς εὐλογήσει τὶς καθημερινὲς ἐνασχολήσεις τους. Τέτοιες ἦταν κυρίως οἱ γεωργικὲς ἐργασίες, ἡ σπορὰ τῶν χωραφιῶν καὶ ἡ καλλιέργεια τῆς γῆς. Ἡ σύνδεση τῶν κατοίκων μὲ τὸ Ἐκκλησιαστικὸ πνεῦμα εἶναι πασηφανές. Γι’ αὐτὸ καὶ δὲν ἐκπλήσεται κανεὶς ὅταν ἀκούει νὰ ψάλλεται ἀντὶ ἐπιλόγου κάθε στροφῆς τὸ γνωστὸ βυζαντινὸ κράτημα «Ἔρουρέμ, ἔρου, τεριρέμ». Ἄς τὸ ἀκούσουμε.
Τὰ τελευταῖα κάλαντα εἶναι ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ μεγαλόνησο Κύπρο. Τὰ κάλαντα ποὺ θ’ ἀκούσουμε εἶναι τῶν Θεοφανείων σὲ ἦχο Πλάγιο τοῦ Α΄ καὶ ρυθμὸ πεντάσημο. Ἀξίζει κανεὶς νὰ προσέξει τὰ λόγια τους ποὺ ἄν καὶ χρησιμοποιεῖται ἡ Κυπριακὴ διάλεκτος ὅμως διαποτίζονται ἀπὸ τὸ δόγμα τῆς Ἐκκλησίας μας παρουσιάζοντας μέσα ἀπὸ τὸ μουσικὸ κείμενο θαυμάσια τὸ γεγονὸς τῆς Βαπτίσεως τοῦ Κυρίου μας, τὸ μεγάλο αὐτὸ θαῦμα. Γι’ αὐτὸ ἀναφέρει: «Θαῦμα μεγάλον ἔγινεν ὅπου δὲν ἔχει ταῖρι, ἀνοίξασιν οἱ οὐρανοὶ κι ἐξέβη περιστέρι. Ἦταν τὸ Πνεῦμα τ’ Ἅγιον γιὰ νὰ τὸ μαρτυρήσει, πὼς ἐβαπτίστην ὁ Χριστὸς σ’ Ἀνατολὴν καὶ Δύσιν». Τὰ Κάλαντα αὐτὰ θὰ κλείσουν μὲ τὴν ὡραία εὐχή, ποὺ εἶναι καὶ εὐχὴ δική μας «καὶ τοῦ καιροῦ μὲ τὸ καλὸν νὰ ‘ρτοῦμεν νὰ σᾶς βροῦμεν. Χαρούμενους, καλόκαρδους τὰ φῶτα νὰ σᾶς ποῦμεν.»
Χ. Ἱ. Ἀμαραντινός
Φωτό: Π. Τσιγκούλης
